Nowelizacja art. 209 Kodeksu karnego1, która weszła w życie w dniu 31 maja 2017 r. ma być w założeniu ustawodawcy sprawnym narzędziem podnoszącym skuteczność egzekucji roszczeń alimentacyjnych. W swoich wypowiedziach Minister Sprawiedliwości podkreślał przy tym, że nowe rozwiązania dotyczą tylko tych rodziców, co do których – z ustaleń postępowania – będzie wynikać, że stać ich na płacenie alimentów, ale uchylają się od tego obowiązku z przyczyn niedających się zaakceptować moralnie ani społecznie. "Dla dobra całego wymiaru sprawiedliwości ważnym jest, aby wyeliminować patologiczne sytuacje, kiedy to dłużnik alimentacyjny pomimo posiadania możliwości spłaty zadłużenia, celowo go unika i to często bardzo skutecznie." Cytując za Kancelarią Prezydenta RP – celem uchwalenia w dniu 23 marca 2017 r. ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów jest realizacja konstytucyjnego obowiązku zapewnienia przez państwo opieki osobom niepełnosprawnym, dzieciom i innym osobom, które nie są w stanie zaspokoić swoich potrzeb materialnych. Wprowadzone w zakresie prawa karnego zmiany, dotyczące przestępstwa niealimentacji, prowadzić mają do podniesienia skuteczności egzekwowania świadczeń alimentacyjnych od osób uchylających się od tego obowiązku.
Cała ustawa nowelizująca dotyczy zmiany tylko jednego przepisu a to art. 209 k.k. Artykuł 209 § 1 k.k. w dotychczasowym brzmieniu3 – powodował liczne trudności związane nie tylko ze zróżnicowaną oceną znamienia „uporczywości” (zachowanie długotrwałe, powtarzalne, nacechowane złą wolą i nieustępliwością), lecz również obowiązkiem udowodnienia zaistnienia związku pomiędzy faktem uporczywego niełożenia na osobę uprawnioną do świadczenia alimentacyjnego, a narażeniem jej na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.
W rezultacie nowelizacji w art. 209 § 1 k.k. zrezygnowano ze znamienia „uporczywości”, zaś „narażenie na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych” stało się kryterium zaostrzającym odpowiedzialność karną za przestępstwo niealimentacji, przewidzianym w typie kwalifikowanym przestępstwa w art. 209 § 1a k.k.
Przepis art. 209 § 1 k.k. w nowym brzmieniu penalizuje czyn polegający na:
- uchylaniu się od wykonania obowiązku alimentacyjnego,
- określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową,
- jeżeli łączna wysokość zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące.
Ustawa wprowadza dwa nowe przepisy, które pozwalają na uniknięcie przez sprawcę kary poprzez zapłatę całości zaległych alimentów w okresie maksymalnym 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego. W przypadku przestępstwa w typie podstawowym, określonego w art. 209 § 1 k.k. sprawca, który zapłacił całość zaległych alimentów nie podlega karze, zatem już na etapie postępowania przygotowawczego, wobec zaistnienia ujemnej przesłanki procesowej, prokurator będzie obowiązany postępowanie umorzyć. W przypadku przestępstwa w typie kwalifikowanym, określonego w art. 209 § 1a k.k., gdy sprawca zapłaci całość zaległych alimentów możliwe będzie odstąpienie przez sąd od wymierzenia mu kary, chyba że wina sprawcy i wysoki stopień społecznej szkodliwości czynu będą przemawiały przeciwko temu.
Sam pomysł zmian, które mają korzystnie wpłynąć na ściągalność alimentów w Polsce należy ocenić bardzo pozytywnie. Oczywistym jest, że nie spowodują one drastycznego wzrostu efektywności egzekucji, albowiem w przypadku brak majątku dłużnika alimentacyjnego, nawet i groźba pobytu w kolonii karnej nie spowodowałaby spłaty należności alimentacyjnych. Jako komornik sądowy czyli praktyk w tej kwestii, mogę z pełną odpowiedzialnością stwierdzić, że bieda wśród społeczeństwa była, jest i będzie. Czy jest to bieda i swego rodzaju wegetacja życiowa wynikająca z wyboru dłużnika czy też wskutek czynników zewnętrznych, nie zmienia faktu, że dłużnicy wielokroć nie będą mieć środków na spłatę zobowiązań, nawet pod groźbą kary pozbawienia wolności. Dla dobra całego wymiaru sprawiedliwości ważnym jest, aby wyeliminować patologiczne sytuacje, kiedy to dłużnik alimentacyjny pomimo posiadania możliwości spłaty zadłużenia, celowo go unika i to często bardzo skutecznie. Umożliwia mu to zarówno niedoskonały system prawny, jak i przyzwolenie jego środowiska, nowej rodziny czy pracodawcy. Z całą pewnością złożenie zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa zgodnie z nowym art. 209 k.k. daje nadzieję, na choćby częściowe uporanie się z bolączką systemu egzekucji w Polsce, jaką jest niska ściągalność alimentów.
WRÓĆ DO PUBLIKACJI